Aan de overkant van de plas is er een die het tot voorbij het absurde doorzet: “Hoe vaker ik de boodschap herhaal, hoe groter is de kans dat het volk me gelooft. Zeker als het absolute nonsens is: herhalen, herhalen. Enig bewijs heb ik niet, feiten ontbreken, maar mijn supporters geloven me toch wel. Kom ik toch in het nauw, dan vermoord ik gewoon de boodschapper, de vragensteller. Easy.”
Die instelling zul je in Nederland niet tegenkomen. Toch? Of zien we het een klein beetje om de hoek piepen af en toe? Een voor de hand liggende toets: de diverse stadia in de communicatie van het kabinet over corona.
Na de eerste ontkenning en het ‘Gaat u maar rustig slapen’ kwam het besef dat er echt iets aan de hand was. Maar wat? Geen politicus wist het precies. Normaal gesproken is er dan een keurig Nederlands concept: we zetten er een commissie op, laten een gewichtig rapport schrijven en verzinnen tevreden dat we het dan onder controle hebben.
RIVM en Outbreak Management Team (wie verzon die vreselijke naam eigenlijk?) waren in dit script dus de ‘commissie’. Deskundigen moesten het vertellen. Niet na een maandenlang durend onderzoek, maar meteen. Het kabinet baseerde er besluiten op; alsof wat de deskundigen schetsten ook niet te vermijden geboden waren. ‘De deskundigen zeggen het en daar varen we op’, riep premier Rutte veelvuldig en op verschillende toonhoogten.
Vervolgens werden de boodschappen (ogenschijnlijk door de deskundigen samengesteld) steeds herhaald. Eigenlijk de methode die Trump met graagte, overdreven en vaak zonder enige steun van de waarheid gebruikt. (Toegegeven: wie zich in Nederland helemáál loszingt van de waarheid komt daar normaal gesproken niet mee weg).
Nederland is geen Verenigde Staten. De premier is geen president. Rutte is niet Trump. Dus toen de klaagzang van politici en journalisten aanzwol (‘Kunnen we die adviezen van de deskundigen ook zélf zien?’) moest het kabinet een bochtje draaien. Eerst was de gedachte kennelijk (ik gok een beetje) dat die adviezen ook tot andere interpretaties en besluiten, andere dan die van het kabinet, konden leiden. En dan moest je je gaan verdedigen. Nooit prettig. want je bent het initiatief kwijt.
Toen de deskundigen zélf lieten weten dat niet zij, maar het kabinet verantwoordelijk was en bleef voor de uiteindelijke keuzen, was het onvermijdelijk om dat bochtje te draaien. Maar dan langzaam, met gebruikmaking van de beproefde methode: er werden commissies aangewezen en samengesteld. Vol met raadgevers, náást het Outbreak Management Team. Nóg meer deskundigen, dat moet vertrouwen wekken. Zelfs als de adviezen alleen met het kabinet worden gedeeld.
Het zal niet voorkomen dat oppositie en criticasters steeds meer ruimte nemen om vraagtekens bij het kabinetsbeleid te zetten. Want er lekt steeds vaker iets uit. Er komt meer ruimte voor vraagtekens, maar de oppositie gaat niet zo ver dat ze – het is maar een voorbeeld – pleit voor het aanscherpen of handhaven van de ‘lock down’. Zo ver durven ze niet te gaan; je zou ongelijk kunnen krijgen en dat is vervelend met het oog op de verkiezingen.
Wat die politici wél aandurven is het spelen op de man. Dat klinkt onaardig, maar daar komt het wel op neer. Bij gebrek aan inzicht in de adviezen van de deskundigen wordt er naar politiek gewin gezocht, zonder gevaar te lopen. Vraagtekens zetten bij een persoon of partij is dan een logische keuze. Dan horen we opeens dat het de fractieleider alleen te doen is om het steunen van de multinationals, is een minister te langdradig of al een paar keer op fouten betrapt, is de premier de vriend van de aandeelhouder en niet van de verpleegkundige of sowieso altijd tegen duurzame oplossingen. Op de persoon gericht. Of de feiten zo’n aanval ondersteunen is dan minder van belang.
Dan komt het er écht op aan voor een premier, deze premier. Zolang het kabinet de adviezen niet of slechts beperkt deelt met parlement en media, worden zijn woorden en acties door Nederland alleen geaccepteerd als zijn geloofwaardigheid intact is. En ondanks aanvallen op de persoon in stand blijft. Wie een (bijna) smetteloze reputatie heeft, krijgt in Nederland veel gedaan.
De feiten zijn belangrijk, de reputatie is nog belangrijker. De Amerikaanse president laat zien dat het in de VS in extremo ook geldt, zélfs als je de feiten bestrijdt of je eigen sprookjes verzint. Zo gek zal het hier toch niet worden met een kritisch parlement en onafhankelijke media?